Εξ αποστάσεως εκπαίδευση

Ορισμός

Εξ αποστάσεως εκπαίδευση(distance education) είναι η υποβοηθούμενη από τα μέσα επικοινωνίας εκπαίδευση (ταχυδρομείο, ηλεκτρονικό ταχυδρομείο, ραδιόφωνο, τηλεόραση, κασέτες βίντεο, υπολογιστές, τηλεδιάσκεψη και άλλα) με μικρή ή καθόλου διαπροσωπική ή σε τάξη επαφή μεταξύ εκπαιδευτή και εκπαιδευόμενου.

Ένας άλλος ορισμός που μπορεί να βρεθεί στο διαδίκτυο αναφέρει ότι πρόκειται για ένα τομέα της εκπαίδευσης που αφορά την παιδαγωγική, την τεχνολογία και τον σχεδιασμό της εκπαιδευτικής δομής, που επιδιώκει την παροχή εκπαίδευσης, χωρίς την ανάγκη φυσικής παρουσίας στο χώρο που αυτή λαμβάνει χώρα. Ο ορισμός αυτός αναφέρει την εξ αποστάσεως εκπαίδευση ως ξεχωριστό κλάδο της εκπαίδευσης, κάτι που όμως δεν είναι μεθοδολογικά αποδεκτό^[1][6].

Δίνοντας όμως και μια παιδαγωγική διάσταση, θα μπορούσαμε να ορίσουμε την εξ αποστάσεως εκπαίδευση ως τη διαδικασία που διδάσκει και ενεργοποιεί το σπουδαστή με στόχο να μαθαίνει αυτόνομα, ακολουθώντας μια ευρετική πορεία προς τη γνώση (Βαλής, κ.ά., 2003). Ουσιαστικά η εκπαίδευση από απόσταση είναι ένα σύστημα, μια μέθοδος εκπαίδευσης

Τη σημερινή εποχή, αυτής της μορφής η εκπαίδευση πραγματοποιείται κυρίως με τη χρήση του Η/Υ και συνεπώς οι έννοιες εξ αποστάσεως εκπαίδευση ,ηλεκτρονική μάθηση και μάθηση μέσω διαδικτύου έχουν την τάση να ταυτίζονται αν και . σαν έννοια είναι ευρύτερη από την ηλεκτρονική εκπαίδευση ή την τηλεκπαίδευση.

Είδη εξ αποστάσεως εκπαίδευσης

H εξ αποστάσεως εκπαίδευση διακρίνεται  σε σύγχρονη και ασύγχρονη.
Στη σύγχρονη εξ αποστάσεως εκπαίδευση, η διαδικασία της διδασκαλίας και της μάθησης γίνονται ταυτόχρονα. Δηλαδή ,ο εκπαιδευτής παραδίδει το μάθημα σε ζωντανή σύνδεση και ο εκπαιδευόμενος, αν και βρίσκεται σε διαφορετικό τόπο, παρακολουθεί το μάθημα στον ίδιο χρόνο. Χάρη σ’αυτή οι εκπαιδευόμενοι επικοινωνούν με τον εκπαιδευτή τους και δεν αισθάνονται αποξενωμένοι απ’την  εκπαιδευτική κοινότητα. Η εξ αποστάσεως εκπαίδευση με την υποστήριξη της τηλεδιάσκεψης είναι χαρακτηριστικό παράδειγμα. Το ίδιο και η χρήση δωματίου ζωντανής συζήτησης (live chatroom).

Στην ασύγχρονη εξ αποστάσεως εκπαίδευση, που είναι και πιο διαδεδομένη, ο εκπαιδευόμενος μαθαίνει όχι μόνο σε διαφορετικό χώρο από τον εκπαιδευτή, αλλά και σε διαφορετικό χρόνο από τη διαδικασία της παράδοσης ή δημιουργίας του μαθήματος. Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι τα μαθήματα που χρησιμοποιούν τις υπηρεσίες του διαδικτύου. Με τη βοήθεια της ασύγχρονης εκπαίδευσης υπάρχει το πλεονέκτημα της μάθησης στον χρόνο και με το ρυθμό που επιθυμεί ο εκπαιδευόμενος.

Εξέλιξη εξ αποστάσεως εκπαίδευσης

Ιστορική αναδρομή

Η ιστορία και η εξέλιξη της εκπαίδευσης χωρίζεται σε τρία κύματα.
Το πρώτο κύμα αφορά την εποχή πριν την τυπογραφία. Η εκπαίδευση σε αυτήν την περίοδο ήταν μία ελεγχόμενη, φροντιστηριακή διαδικασία που αφορούσε λίγους, κυρίως τον κλήρο και την αριστοκρατία. Το δεύτερο κύμα ήρθε με την ανακάλυψη της τυπογραφίας από τον Γουτεμβέργιο. Η εκπαίδευση εξελίχθηκε, οδηγώντας σε πολλαπλασιασμό των κολεγίων και των πανεπιστημίων.

Το τρίτο κύμα ήρθε με την χρήση των υπολογιστών στην εκπαίδευση. Αν και η σημερινή εκπαίδευση βασίζεται ακόμα στην ακαδημαϊκή εκπαίδευση και κατάρτιση που αναδείχθηκαν στις δύο πρώτες εποχές της εκπαίδευσης, η τεχνολογία, όπως αυτή εξελίσσεται με τα μέσα επικοινωνίας, τους υπολογιστές, και κυρίως το διαδίκτυο αλλάζουν συνεχώς το σκηνικό^[7]. Η εξ αποστάσεως εκπαίδευση, αν και αποδεδειγμένα υπάρχει σε όλες τις εποχές-κύματα, σήμερα βρίσκει προσφορότερο έδαφος για ανάπτυξη και ίσως στο μέλλον κυριαρχήσει στο χώρο της εκπαίδευσης.

Μελλοντικές εξελίξεις εξ αποστάσεως εκπαίδευσης

Το μέλλον της εξ αποστάσεως εκπαίδευσης βρίσκεται σίγουρα στο διαδίκτυο. Οι χρήστες, καθώς εξοικειώνονται όλο και περισσότερο με το διαδίκτυο και τις υπηρεσίες του, αρχίζουν να το διαμορφώνουν.

Άλλωστε, αυτό που αναφέρεται ως Web 2.0 και έχει εμπνεύσει και τον όρο e-Learning 2.0 είναι η ευκολία του χρήστη να συνεισφέρει στη δημιουργία και διαμόρφωση του περιεχομένου του διαδικτύου. Όλο και περισσότερες υπηρεσίες του διαδικτύου επικεντρώνονται σε αυτό, καθιστώντας ακόμα και τον σχετικά αρχάριο χρήστη σε εκπαιδευτή. Οι σύγχρονες αυτές υπηρεσίες μπορεί να είναι τα δικτυακά ημερολόγια (blog από τους όρους web και log), υπηρεσίες δημοσίευσης υλικού, όπως φωτογραφίες (www.flickr.com) και βίντεο (www.youtube.com), και τέλος οι ιστοσελίδες wiki (συλλογικές εγκυκλοπαίδειες). Στη διαδικασία της εκπαίδευσης έχουν αρχίσει και ενσωματώνονται ήδη λειτουργίες του Web 2.0. Πιο πολύτιμες υπηρεσίες για την εξ αποστάσεως εκπαίδευση είναι το wiki και τα δικτυακά ημερολόγια και ήδη υπάρχει μεγάλος αριθμός εκπαιδευτικών κοινοτήτων που αξιοποιεί της δυνατότητες τους.

Μέσα εξ αποστάσεως εκπαίδευσης

• Κινούμενη εικόνα
• Ηλεκτρονικές συλλογές υλικού που διαχειρίζονται χρήστες ή εκπαιδευτές (ePortfolios)
• Ηλεκτρονικό σύστημα υποστήριξης της απόδοσης (electronic performance support system) όπου είναι το πρόγραμμα που διευκολύνει την πρόσβαση σε πληροφορίες
• Προσωπικοί υπολογιστές παλάμης (PDA)
• Συσκευές αναπαραγωγής αρχείων ήχου με υποστήριξη πολυμέσων
• Εκπαιδευτικό υλικό βασισμένο στις τεχνολογίες του διαδικτύου
• Ψηφιακοί δίσκοι πολυμέσων (multimedia CD-ROM)
• Ιστοσελίδες και κοινότητες (web 2.0)
• Ηλεκτρονικοί χώροι ασύγχρονης συζήτησης
• Λογισμικό υποστήριξης συνεργασίας
• Ηλεκτρονικό ταχυδρομείο
• Ημερολόγια διαδικτύου (blogs)
• Εγκυκλοπαίδειες διαχειριζόμενες από τους χρήστες
• Σύγχρονη συζήτηση με κείμενο
• Αξιολόγηση υποβοηθούμενη από υπολογιστή
• Εκπαιδευτικό κινούμενο σχέδιο
• Εξομοιωτές
• Παιχνίδια
• Σύστημα διαχείρισης μάθησης (LMS) ή Εικονικό Περιβάλλον Εκπαίδευσης (Virtual Learning Environment)
• Ηλεκτρονικά συστήματα ψηφοφορίας
• Διανομή συλλογών ψηφιακών αρχείων σε πολλούς παραλήπτες με υπηρεσίες του διαδικτύου (podcasting)

Τεχνικές απαιτήσεις εξ αποστάσεως εκπαίδευσης

Η εξ αποστάσεως εκπαίδευση με την υποστήριξη της πληροφορικής έχει συγκεκριμένες τεχνικές απαιτήσεις τόσο σε λογισμικό όσο και σε εξοπλισμό^[11].

Απαιτούμενο λογισμικό

Το απαιτούμενο λογισμικό αφορά την όλη διαδικασία της δημιουργίας του συστήματος εξ αποστάσεως εκπαίδευσης, από τη δημιουργία του μέχρι την ολοκλήρωση της εκπαιδευτικής διαδικασίας από τον εκπαιδευόμενο. Το ενδιαφέρον είναι ότι σε όλα τα παραπάνω επίπεδα είναι δυνατόν να χρησιμοποιηθεί λογισμικό ανοικτού κώδικα που διατίθεται δωρεάν. Το λογισμικό αυτό περιλαμβάνει:

• Λειτουργικό σύστημα εξυπηρετητή (server) και πελάτη (client), π.χ. κάποια διανομή Linux.
• Λογισμικό εξυπηρετητή, π.χ. Apache Server.
• Λογισμικό δημιουργίας εκπαιδευτικού υλικού, π.χ. OpenOffice.
• Λογισμικό Διαχείρισης της Μάθησης ή Εικονικού Περιβάλλοντος Εκπαίδευσης, πχ ATutor, Claroline, Efront, Dokeos ή Moodle.
• Περιηγητή διαδικτύου, π.χ. Mozilla Firefox. Τις περισσότερες φορές το λογισμικό αυτό είναι το μόνο απαραίτητο για τον εκπαιδευόμενο, ώστε να έχει πρόσβαση στο εκπαιδευτικό πρόγραμμα. Το ίδιο συμβαίνει και με τον εκπαιδευτή, που μπορεί να διαχειριστεί και να ανεβάσει το εκπαιδευτικό υλικό μόνο με τη χρήση ενός περιηγητή διαδικτύου.
• Λογισμικό υποστήριξης πληροφοριών που χρησιμοποιούνται από το Σύστημα Διαχείρισης της Μάθησης ή το Εικονικό Περιβάλλον Εκπαίδευσης, πχ. Java, Flash, RealMedia, Quicktime, Windows Media Files.

Απαιτούμενος εξοπλισμός

Οι απαιτήσεις σε επίπεδο εξοπλισμού είναι:

• Εξυπηρετητής ιστού (web server)
• Εξυπηρετητής αρχείων (file server)
• Τερματικά
• Σύνδεση δικτύου ή διαδικτύου για όλους τους παραπάνω υπολογιστές.

Φορείς

Η εξ αποστάσεως εκπαίδευση παρέχεται από ποικίλους φορείς με πρωτοπόρους πάντα τους φορείς επίσημης εκπαίδευσης. Τα πανεπιστήμια δηλαδή, τόσο τα ανοικτά, όσο και τα συμβατικά είναι εκείνα που φαίνεται να αναπτύσσουν τη μεγαλύτερη δραστηριότητα. Το γεγονός αυτό βέβαια δεν είναι τυχαίο, καθώς προκύπτει από τη διάθεση των πανεπιστημίων να αντεπεξέλθουν στις ανάγκες και τα αιτήματα των εν δυνάμει σπουδαστών τους.

Σύμφωνα με τον D. Keegan (2001), οι φορείς παροχής εξ αποστάσεως εκπαίδευσης είναι τέσσερις και είναι οι ακόλουθοι:

1.       Ανοικτά πανεπιστήμια.

2.       Συμβατικά πανεπιστήμια που παρέχουν από απόσταση σειρές μαθημάτων.

3.       Κρατικοί οργανισμοί εξ αποστάσεως εκπαίδευσης.

4.       Ιδιωτικοί οργανισμοί εξ αποστάσεως εκπαίδευσης.

   Τα ανοικτά και εξ αποστάσεως πανεπιστήμια προσφέρουν σπουδές σε τριτοβάθμιο επίπεδο, εφαρμόζοντας αποκλειστικά τη μέθοδο της διδασκαλίας από απόσταση. Τα συμβατικά ή παραδοσιακά πανεπιστήμια προσφέρουν τελευταία όλο και περισσότερο σπουδές από απόσταση παράλληλα με τους τυπικούς κύκλους σπουδών. Οι σπουδές από απόσταση που προσφέρονται από τα συμβατικά πανεπιστήμια διοργανώνονται είτε με συνεργασίες με άλλους εκπαιδευτικούς φορείς, είτε χωρίς συνεργασίες.

Ανοικτά Πανεπιστήμια που λειτουργούν στον ευρωπαϊκό χώρο:

Ø  Open University στη Μεγάλη Βρετανία (http://www.open.ac.uk)

Ø  Universidad Nacional de Educacion a Distancia στην Ισπανία (http://www.uned.es/webuned/home.htm)

Ø  Universitat Oberta de Catalunya στην Ισπανία με έδρα τη Βαρκελώνη (http://www.uoc.edu/web/eng/index.htm)

Ø  FernUniversitat στη Γερμανία (http://www.fernuni-hagen.de)

Ø  Open Universiteit Nederland στην Ολλανδία (http://www.ouh.nl)

Ø  Universidade Aberta στην Πορτογαλία (http://www.univ-ab.pt)

Ø  Ελληνικό Ανοικτό Πανεπιστήμιο (http://www.eap.gr)

Εκτός από τη λειτουργία του Ελληνικού Ανοικτού Πανεπιστημίου, τα τελευταία χρόνια στη χώρα μας σημειώθηκε σημαντική αύξηση των φορέων που χρησιμοποιούν τεχνικές εξ αποστάσεως εκπαίδευσης για την οργάνωση προγραμμάτων εκπαίδευσης και κατάρτισης ,όπως:

Ø  το Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών (http://www.uoa.gr)

Ø  το Οικονομικό Πανεπιστήμιο Αθηνών (http://www.aueb.gr)

Ø  το Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης (https://www.auth.gr)

Ø  το Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο  (http://www.ntua.gr)

Ø  το Πανεπιστήμιο Πατρών (https://www.upatras.gr/el)

Ø  το Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας (http://www.uth.gr)

Ø  το Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων (http://www.uoi.gr/gr/)

Ø  το Πανεπιστήμιο Κρήτης (http://www.uoc.gr)

Ø  το Πανεπιστήμιο Μακεδονίας  (http://www.uom.gr)

Ø  μία σειρά από Τ.Ε.Ι της χώρας.

Πλεονεκτήματα

·         απευθύνεται σε μεγάλες και όχι κατ’ ανάγκη ομοιογενείς ομάδες ενδιαφερομένων

·         δεν απαιτείται η φυσική παρουσία του σπουδαστή, διότι μπορεί να παρακολουθεί το πρόγραμμα σπουδών που επέλεξε από οποιοδήποτε χώρο (σπίτι, γραφείο) και γεωγραφική περιοχή, χωρίς να επιβαρύνεται με έξοδα σίτισης και διαμονής

·         παρέχει ευκαιρίες εκπαίδευσης σε άτομα κάθε ηλικίας και ανεξάρτητα από την επαγγελματική και οικογενειακή τους κατάσταση, τις κοινωνικές τους υποχρεώσεις και τον τόπο μόνιμης κατοικίας.

·          υπάρχει δυνατότητα για εξατομικευμένη μάθηση χωρίς περιορισμούς, για συνεργασία και επικοινωνία σε πραγματικό χρόνο ή όχι

·         Υπάρχει μεγάλος αριθμός ηλεκτρονικής βιβλιογραφίας. Ακόμα και οι καθηγητές μπορούν να συνδυάζουν κεφάλαια από διαφορετικά βιβλία και να δημιουργούν νέα on line βιβλία, με την άδεια πάντα του εκδότη.

·         Είναι όλα μπροστά στον υπολογιστή και ο φοιτητής μπορεί να τυπώσει οτιδήποτε θέλει, να ανατρέξει σε σημειώσεις του καθηγητή και να ξανακούσει το μάθημα όσες φορές θέλει για να το κατανοήσει

·         Ο καθηγητής μπορεί να παραδίδει κοινό μάθημα με μεγάλο αριθμό φοιτητών

·         Ακόμα κι ένας ντροπαλός φοιτητής, που υπό άλλες συνθήκες δεν θα συμμετείχε ποτέ στο μάθημα, είναι πιο εύκολο να συμμετέχει διαδικτυακά

·         ο διδάσκων δεν αποτελεί το μοναδικό ή τον πιο καθοριστικό παράγοντα της διαδικασίας μάθησης ούτε τη μοναδική πηγή πληροφόρησης

Μειονεκτήματα

·         υπάρχει η δυσκολία επίλυσης εκπαιδευτικών προβλημάτων.

Μ’ αυτό εννοούμε, πρώτα απ’ όλα ότι υπάρχει αδυναμία άμεσης υποβολής ερωτήσεων και επίλυσης αποριών.

·         απαίτηση για καλή γνώση της τεχνολογίας και η αναγκαιότητα κατοχής του βασικού εξοπλισμού.

·         απειλή εμπορευματοποίησης

της εκπαίδευσης και η υποτίμηση των πτυχίων

·         Ενώ στην περίπτωση της παραδοσιακής εκπαίδευσης ο διδάσκων χρειάζεται απλά έναν αριθμό μητρώου για κάθε φοιτητή του, στην εξ αποστάσεως εκπαίδευση ο μέντορας καλείται να ασχοληθεί με κάθε σπουδαστή ξεχωριστά

·         Οι σπουδαστές αναφέρουν ότι η Τηλεκπαίδευση χρειάζεται 20 με 40 % περισσότερο χρόνο και προσπάθεια από τα παραδοσιακά μαθήματα

·         Η έλλειψη της διαπροσωπικής επικοινωνίας συνεπάγεται το ότι η Τηλεκπαίδευση είναι απρόσωπη, η ανθρώπινη επαφή χάνεται, οι σπουδαστές απομονώνονται και η εκπαιδευτική εμπειρία είναι παθητική, περιορισμένη και αποξενωτική

·         Η εξ αποστάσεως εκπαίδευση σχεδιάζεται, υλοποιείται και εφαρμόζεται δυσκολότερα

·         Η Τηλεκπαίδευση μεγάλα ποσοστά εγκατάλειψης, τα οποία εμφανίζονται συνήθως στο πρώτο έτος σπουδών

Διαφοροποίηση παραδοσιακής και εξ αποστάσεως εκπαίδευσης

Παραδοσιακή εκπαίδευση	Εξ αποστάσεως εκπαίδευση
Ομοιογενής πληθυσμός	Όχι κατ'ανάγκη ομοιογενής πληθυσμός
Φυσική παρουσία των εκπαιδευόμενων	Φυσική απόσταση των εκπαιδευομένων
Μετακινήσεις εκπαιδευτών και εκπαιδευόμενων	Διδασκαλία και μάθηση χωρίς μετακινήσεις
Η διδασκαλία γίνεται σε κάποιο εκπαιδευτικό Ίδρυμα	Ευελιξία ως προς τον τόπο και χρόνο πραγματοποίησης της διδασκαλίας
Διδασκαλία	Αυτό-ελεγχόμενη και εξατομικευμένη μάθηση
Άμεση επικοινωνία	Συνεργασία και επικοινωνία από απόσταση
Μοναδική πηγή γνώσης το εγχειρίδιο	Άμεση πρόσβαση σε πηγές για ενημέρωση και πληροφόρηση
Η μελέτη γίνεται σε καθορισμένο πλαίσιο	Ο εκπαιδευόμενος επιλέγει το ρυθμό παρακολούθησης